Epoka jest punktem odniesienia w rachubie czasu. To ona określa kierunki i tendencje w każdym aspekcie życiowym i twórczym. Jest jednym z wielu okresów stanowiących etapy przełomu, dążenie do zmian, odrzucenie wszystkich stałych i poszukiwanie nowych rozwiązań ideowo-artystycznych. Przełom dotyka wszystkie elementy życia, jego codzienność, sztukę, literaturę i technologie – żaden z nich nie pozostaje obojętny, Rewolucja dotyka wszystkiego i wszystkich.
Najpełniejszym przykładem jest sztuka nowoczesna – awangardowa, która pod hasłem Modernizmu sprzeciwiła się realizmowi i wykształciła własny odrębny język wyrazu. W poszukiwaniu zmian, nowych rozwiązań i idei, w wyrazie pogardy dla kanonów przeszłości i jej dokonań wykazała się odrębnością i indywidualizmem.
Futuryzm, ekspresjonizm, surrealizm, konstruktywizm, minimalizm…. To tylko niektóre kierunki, które wykształciły się z chęci dążenia do zmian i zachwytu nad przyszłością. Każda z nich reprezentowała stosunek „opozycji” i „manifestu” do przeszłości. I o Ile nie jest mi obca awangarda w sztuce i architekturze to przyznam, że w poezji oraz literaturze pięknej już tak. Jednym z głównych przedstawicieli polskiego futuryzmu, Polskiej Awangardy w literaturze był mój Stryj Stanisław Młodożeniec. Poeta, prozaik i dramaturg – jako zwolennik radykalnego eksperymentu poetyckiego, dążenie do zmian wyrażał w każdym słowie, które wychodziło spod Jego pióra.
Źródłem inspiracji dla sztuki futurystycznej była przede wszystkim fascynacja rozwojem technologii. Mechanizm maszyn, geometria, dynamika, życiowy pęd – to wszystko było odzwierciedleniem osiągnięć epoki modernizmu i przejawiało się często w obrazie zatłoczonego miasta ze scenerią gwaru ulicznego pełnego świateł, reklam i tłumu pędzących ludzi. W kompozycji futurystycznej wszystko było równie ważne, ponieważ wszystko co miało miejsce było wynikiem gwałtownego rozwoju epoki. Stąd w obrazach widoczne było rozbicie barw, dekompozycja płaszczyzn, pragnienie przedstawienia ruchu abstrakcyjną linią i plamą. Prędkość jest nieuchwytna, zniekształca obraz, rozmywa linie i łączy bądź dzieli barwy.
Zatem w jaki sposób, jakimi środkami wyrazu futuryzm przejawiał się w literaturze? Jak w literaturze przedstawić pęd życia? Gwałtowny rozwój technologii? Mechanizm pędzących maszyn?
Wspólnym celem kierunków awangardowych był bunt przeszłości i podążanie ku „nowemu”. Literatura nie mogła pozostać obojętna. Manifestem literackim było odrzucenie wszystkiego co literatura osiągnęła do tej pory. Poprawność pisowni, ortografia, składnia przestały być istotne. Ilość słów i ich logika przestały mieć znaczenie. Celem było osiągnięcie pełnego literackiego wyrazu przy użyciu minimalnej ilości słów. Słowa a właściwie ich zlepek miał tworzyć melodię, dźwięk – ich powtarzalność miała stworzyć dźwięk turkotu maszyn i gwaru ulicznego. Poezja miała szokować i zaskakiwać w równym stopniu co malarstwo, rzeźba czy architektura. W zaskakująco jasny, prosty i odważny sposób literatura wyraziła swój charakter, charakter epoki.
Stanisław Młodożeniec – „Moskwa”
tu-m czy-m ta-m?
tam-tam TAM –
TU-M- –
tam-tam TAM tam-tam-tam TAM
TU-M TU-M
czy-m tam-tam? tam-tam? czy-m tam?
TAM-M? TU-M?
czyli-m tam? -jeżeli-m tam to i tu-m
TUM-TUM
a i tam a i tam – – –
oj-ja JJAJ tam a i tu-m-
to-m i tam i tum
TUM
Stanisław Młodożeniec – „XX wiek” [1921]
zawiośniało – latopędzi przez jesienność białośnieże
– KINEMATOGRAF KINEMATOGRAF
KINEMATOGRAF…
słowikując szeptolesia falorycznie caruzieją
– GRAMOPATHEFON GRAMOPATHEFON
GRAMOPATHEFON…
iokohama – kimonooka cię kochają z europy
– RADIOTELEGRAM RADIOTELEGRAM
RADIOTELEGRAM…
espaniolę z ledisami parlowacąc sarmaceniem
– ESPERANTISTO ESPERANTISTO
ESPERANTISTO…
odwarszawiam komentuję odsłoneczniam
– AEROPLAN AEROPLAN…
zjednoliterzam paplomanię
– STENOGRAFIA…